Co może zmienić nauczyciel?

Nauczyciel jest kluczowym ogniwem wpływającym na kształt edukacji. Tradycyjny model nauczyciela wykładowcy, wymuszającego pracę za pomocą regularnych sprawdzianów wiedzy, zupełnie przestał działać po upowszechnieniu się dostępu do Internetu. Konieczna jest gruntowna rewizja metod pracy nauczyciela, które jeszcze pod koniec XX wieku działały przyzwoicie.

Od dawna prowadzono wiele badań naukowych by wiedzieć jak poprawiać edukację. Analizą dużej liczby takich badań zajmował się przez wiele lat zespół profesora Johna Hattie. W swojej metaanalizie zespół ten opracował listę czynników mających wpływ na osiągnięcia uczniów. Co ważne, dla każdego czynnika edukacyjnego wyliczono jego wartość. Zestawienie to¹ pozwala skupić się w edukacji tylko na skutecznych działaniach. Okazuje się, że kluczowe dla osiągnięć uczniów nie są:

• struktura szkół i klas
• przymioty uczniów
• programy głęboko zmieniające uczenie
• użycie technologii

W ścisłej czołówce listy najważniejszych edukacyjnie wpływów są trzy dotyczące bezpośrednio nauczyciela:

Wpływ #1. Ocenianie osiągnięć uczniów dokonywane przez nauczyciela, mające na celu świadome oddziaływanie na uczniów (świadomość własnego wpływu)²

Wpływ #2. Zbiorowa skuteczność nauczycieli danego środowiska szkolnego³

Wpływ #8. Wiarygodność nauczyciela⁴

Konieczne jest zatem budowanie autorytetu nauczyciela nie tylko w zakresie wiedzy przedmiotowej i dobierania metod pracy, ale również w obszarze osobowości. Kluczowa jest ciągła refleksja nad skutecznością własnej pracy, czyli tak naprawdę trzeba umieć przyznawać się do błędów, poprawiać je i wciąż się dostosowywać. To po prostu bardzo trudne łączenie w sobie pokory ze świadomością własnych kompetencji i wpływu na uczniów.

W dalszym toku rozważań na temat koniecznej ewolucji pracy nauczyciela warto zauważyć jeszcze dwa wymienione przez Johna Hettie wpływy:

Wpływ #3. Uczniowie oceniają jakość własnej pracy lub poziom opanowania danej dziedziny⁵

Wpływ #4. Systematyczne analizowanie działań poznawczych (głównie dla niedoświadczonych uczniów, którzy wymagają wskazówek w procesie uczenia się)⁶

Jak w praktyce realizować te działania? Jak nie stracić z horyzontu głównego celu, czyli konsekwentnej i stanowczej koncentracji nauczyciela na podmiotowym traktowaniu uczniów? Zauważmy że:

• koncentracja na pracy indywidualnej,
• zgoda na dobrowolność nauki,
• pomoc w uczeniu się zamiast nauczania,
• wspomaganie samorozwoju ucznia,
• pobudzanie do myślenia,
• praca w atmosferze szacunku i akceptacji

to postulaty wynikające z dotychczasowych rozważań, będące zarazem głównymi założeniami edukacyjnego coachingu⁷ oraz tutoringu⁸. Te pozornie nowoczesne koncepcje, są tak naprawdę próbą powrotu do klasycznego rozumienia nauczyciela jako mistrza (również w obszarze osobowości). Takie zagubione dziś znaczenie wymaga ponownego zdefiniowania. Do wymienionych wyżej cech dodać należy jeszcze następujące:

• odejście od metody wykładu tak nieakceptowanego przez uczniów w czasach dobrego dostępu do informacji,
• sokratejskie zadawanie pytań wnoszących coś do tematu i ściśle wiążących się z omawianym zagadnieniem, pytanie nie jest pytaniem, jeśli zna się odpowiedź,
• słuchanie: nauczyciel mówi 20%, uczeń 80%,
• parafrazowania przez nauczyciela wypowiedzi ucznia w celu weryfikacji zrozumienia,
• dbałość by mowa ciała i ton głosu nauczyciela potwierdzały zainteresowanie i zrozumienie problemu,
• dążenie do świadomego dokonywania zmian przez ucznia
• ciągłe budowanie zrozumienia,
• baczna obserwacja zachowania ucznia,
• podsumowywanie działań.

Dla młodszych dzieci zasadne wydaje się, podejście tutorskie. Dla starszej młodzieży – również coaching. W obu podejściach kluczowe jest indywidualne podejście do ucznia. Oba są coraz częściej obecne w polskiej szkole.

Przypisy:

1. Badania „Visible Learning”, John Hattie Uniwersytet Melbourne (Australia), aktualizowane wyniki badań: https://www.visiblelearningmetax.com/Influences , główne wnioski autora badań: https://www.youtube.com/watch?v=rzwJXUieD0U
2. https://www.visiblelearningmetax.com/influences/view/teacher_estimates_of_achievement_ przekład własny [dostęp: 25 stycznia 2022]
3. https://www.visiblelearningmetax.com/influences/view/collective_teacher_efficacy przekład własny [dostęp: 25 stycznia 2022]
4. https://www.visiblelearningmetax.com/influences/view/teacher_credibility przekład własny [dostęp: 25 stycznia 2022]
5. https://www.visiblelearningmetax.com/influences/view/self-reported_grades przekład własny [dostęp: 25 stycznia 2022]
6. https://www.visiblelearningmetax.com/influences/view/cognitive_task_analysis przekład własny [dostęp: 25 stycznia 2022]
7. „Coaching w szkole” dr Tomasz Tokarz „Sygnał. Magazyn Wychowawcy” nr 4 (kwiecień 2016) https://edukacjananowo.pl/coaching-w-szkole/
8. „Tutoring, mentoring i coaching w szkole” dr Michał Czakon https://cdw.edu.pl/tutoring-mentoring-i-coaching-w-szkole/